Çorum Halayı
Ağırlama, Oynatma, İkileme ve Hoplatma bölümleri vardır.
Halay, asırlardan beri gelen ve karakteri bakımından alelâde eğlence oyunundan tamamiyle farklı "ritual dance" mahiyetini taşıyan çeşitli sıra oyunlarımızın genel adıdır. Halayların figürleri vakur, ciddi ve nezihtir. Sivas, Erzurum, Elazığ gibi nice merkezlerimizde güzellikçe üstün çeşitleri vardır. Bazı semtlerde de seyrekleşmiş, pek fazla basitleşmiş, adı bile "alay" halini almış görünüştedir. Sivas, zengin Halay merkezlerinin halen başında sayılsa yeridir. Doğumuzdan meselâ Kars'ta Yallı ve Bar adlı andırışlı toplu oyunlar yanında bazı Halay çeşitlerinin de sayılmasına karşılık, Batı Anadolu'dan meselâ bazı Gelibolu köylerimizde Alay Oyunu vardır. Bu harita genişliği eski yüzyıllardaki daha da şümullü girginliğin açık delilidir. Bazı Halay tiplerinde zaman zaman bir tapınma dansı edası sezilebiliyor. Belgeyle ispatına imkân bulunmamakla beraber, bu edaları içersinde hâlâ paiyen bir karakterin kalıntılarına rastlar gibi oluruz. Eski cevher mistik idiyse, onun şimdiki kabuğunda yiğitlik unsuru yoğunluk halindedir.
Kayseri halayları
Avşar ağırlaması - Halay, Erkek, Kadın, Karma.
Çeçen - Kadın, Erkek, Tek - Toplu.
Eminem - Halay, Kadın, Erkek, Karma.
Güllü şoh - Kadın. (Kadınlar topluluğunda, çıplak kadın göbeği civarına resim çizilerek)
Kıyılı - Halay, Horo, Karma.
Öteyüz - Halay, Erkek, Kadın, Karma.
Serçe - Halay, Kadın, Erkek, Karma -
Sinsin - Erkek, Toplu, (meydan ateşi etrafında çember halinde oynanan oyun).
Turnalar - Halay, Erkek.
Vık -
Zaman -
Kırşehir Halay
halaylar davul-zurna eşliğinde ve erkeklerce oynanmaktaydı. Günümüz KIRŞEHİR’deki çeşitli folklor derneklerinin gösterimlerinde kızlar da oyunlara katılmaktadır. “Halay”denilen halaylarda bireysel oyunları etkisi belirgindir. Oyun topluca başlar, “başçeken”(halay başı) tek başına gösteri yapar. Daha sonra da halayın sonuna geçer. Bu kez yeni başçeken gösterisin yapar. Oyun böylece sürer.
Halaylar genellikle belli bir sıra izleyerek birbirine ekli oynanır. Oyunların düzeni şöyledir:
Ağırlama
Kıvrak halay
Türkü halayı
Üç ayak
Yanlama
Sekmen(seymen)halayı
Başka bir halay düzeninde de şu sıra izlenmektedir:
Üç ayak halayı
Hasandağı sekmesi
Sivrik halayı
Cirit halayı
Avşar ağırlaması
Keçeli
Ayrıca Anşa halayı, narinli halayı, yıldız, kuşlar, sepetçioğlu ve sinsin gibi halaylar da yaygındır. Aynı ezgilerle oynanan Cirit halayı ile Sinsin figürleri değişiktir. Halaylarda “Başçeken”in elinde mendil vardır. El ele tutuşan oyuncular, birbirine yaklaşıp ayrılırlar.
Konya Halayı
Konya bölgesinde bugün Halay denilen oyunlar yok gibidir. Nasıl ki zurnalar da tükenmiş durumdadır. Fakat halk dilinde "baş örtüsü" ve değirmi şey anl***** Halay kelimesi hâlâ kullanılmaktadır ki mânalıdır.
Konya ilinde Halaycılık her halde zamanla sönerek nadir semtlerde, yani kenar bucaklardan belirli köylerde ancak hâlâ görülebilir olmuştur? Meselâ Bozkır'ın Koçaş köyünde bilhassa Halay çekilir. 15-20 erkek davul zurnayla sıra çekerler, fakat kadınları bunu katiyen oynamazlar. Erkek işi olan hiç bir şeye karışmak istemezler.
Ankara köylerinden yalnız bir kısmı Halay bölgesindendir.
Niğde ili de Halay bölgesidir. "Alay" diyen köyler de vardır. 20, 50 ve hatta daha da fazlası Halay'a girebilirler. Kadınlar aralarında sıra kurabildikleri gibi, bazen karma Halay çekildiği de olur.
Deniz tarafından Samsun'un Havza ilçesine bağlı Ereli köyünde Halay, 2-10 kişiyle davul zurna eşliğiyle çekilir. Kadınlar erkeklerden ayrı Halay çekerler.
Tokat'tan Reşadiye ilçesinin Feselek köyünde yalnız kadınlara mahsus bir Halay oyunu vardır.
Sivas Halayı
Kız ve erkek oyunlarında baştaki oyuncuya “Halay Başı” veya “Baş çeken” sondaki oyuncuya “pöççük” veya “pöçük” ismi verilmektedir. Halayları erkekler mendille, bir savaş, döğüş anındaki hareketi canlandırır gibi kılıç, değnek kullanıyormuşcasına çevirirler. Kadınlar krep kullanmaktadır. Sivas halaylarında oyuncu sayısında sınırlama görülmemektedir. Ancak; oyunların zorluğu dikkate alındığında 7-12 kişi arasında çok rahat oynandığı görülmektedir. Erkek oyunları genellikle düğün ve eğlencelerde oynandığından açık hava tercih edilmektedir. Bunun için Sivas halayları meydan ve harman oyunları olarak anılmaktadır. Oyunlara eşlik eden mahalli çalgı; davul, zurnadır. Kaba zurna tercih edilmektedir. Bazen ince sazla da oynanmaktadır.
Sivas halayları genellikle 2-4 bölümden meydana gelmektedir. Bu bölümler; 1. Ağırlama, 2. Yanlama (Sıkıştırma), 3. Tek ayak (Oynatma), 4. Hoplatma (Yeldime, tezleme) ismini almaktadır. Her bölümde figürler ve musiki değişmektedir. Oyunlar ağırdan başlayıp, gittikçe tempo artarak hızlanmakta, hoplatma bölümünde coşku doruk noktasına ulaşmaktadır.
Ağırlama, aczin ve çaresizliğin; yanlama, birlik, beraberliğin; hoplatma, sevincin, mutluluğun ve zaferin ifadesidir.
Sivas halaylarının bir diğer özelliği, bilinen bütün oyun formlarının kullanılması, sergilenmesidir. (Sır, düz diziliş, hilal veya yarım ay, halka dizilişi) Yüzyıllar önce, bilinmeyen halk sanatçıları sanki bilinçli olarak Sivas halaylarında koreografik düzenini oluşturmuşlardır. Bu sebeple oyunlar Türkiye genelinde bozulmadan otantikliğini muhafaza ederek yaşatılması bakımından da dikkate değer bulunmaktadır.
Sivas yöresi oyunlarında tabii faktörlerin hepsi görülmektedir. Çiftçilik, iş tabiattaki bitkiler, hayvan taklidi oyunların ortaya çıkmasında ve oynanmasında etkili olmuştur.
Halay Türleri
1. Erkeklerin oynadığı halaylar
Yöre oyunlarının tüm karakteristik özelliklerini taşıyan asıl halaylardır. Figürlerin zenginliği, hareket kabiliyetinin üstünlüğü, duygu ve düşüncenin ince estetik bir biçimde, belli bir eda ile icra edilmesi, oynayanı, seyredeni coşturmaktadır. Erkek halayları; Sivas Halayı, Köy Ağırlaması, Abdurrahman Halayı, Kızık, Karkın (Garkın) vb.
2. Kızların oynadığı halaylar
Erkek oyunlarına göre daha kolay oyunlardır. Türkülü (çevirmeli), türküsüz olarak oynanmaktadır. Hareketler daha yumuşaktır. Kız halayları : Hanımesme, Sarıkız, Yanlama, Karamuk, Madımak, Pınarınbaşı vb.
3. Erkek ve Kızların oynadığı halaylar
Bu halayları hem kızlar hem de erkekler oynamaktadır. Figürlerde ufak tefek farklılıklar görülmektedir. Genellikle kızlar türkülerini söyleyerek oynamaktadır. Bu halaylar; Sarıkız, İş halayı, Zara Karahisarı, Sivas Halayı, Tersbico, Maro vb.
Sivas Yöresinde Oynanan oyunlar
Sivas Halayı, Köy Ağırlaması, Abdurrahman Halayı, Karahisar, Temürağa, Harami, Hoş Bilezik, Özenteki, Tamzara, Sarıkız, Karkın Halayı, Kızık Halayı, Kabak Halayı, Kartal Halayı, Sallangel, Ahçik, Maro, Yanlama, Tozan Halayı, Arnavut Halayı,Çekirge Halayı, Hanım Esme, Hayda Bico, Ters Bico, Çedene, Çemberim, Karamuk, Madımak, Turnalar, Pınarınbaşı, Çökelek, Köy İş Halayı, Karaduman, Şeyhani, Nenni Nenni, Dik Oyun, Deveci Emmi, Kol Oyunu, Meral Halayı, Ellik, Semahlar, Omuz Halayı, Ireşvan, Pabuç Çitir, Kafe Çeçen, Onbaşı Oyunu.
Adı geçen il ve bucaklarda Halay adını "haley" telâffuz eden yerler pek çoktur. Halay, el ele tutuşulup yahut kol kola girilip, bazen de omuz omuza tutuşularak omuzdaşlık duygusuyla yürütülen sıra oyunudur. Halaycılardan biri baş çeker, serbest kalan elinde hep havada salladığı bir çevre vardır. Oyunu idare eden ve figürleri değiştirten hep bu "baş"tır. Öbür oyuncular hareketlerini hep ona uydururlar. Halay'ı kız ve genç kadınlar düğün evlerinde tef ile de yürütürler.
